Context / probleemstelling of aanleiding

Probleemstelling (inclusief theoretische onderbouwing en onderzoeksvraag/vragen):

Arts-patiënt communicatie is een belangrijke kerncompetentie en wordt toenemend getraind binnen het medisch vervolgonderwijs. De focus ligt veelal op het aanleren van communicatievaardigheden, zoals samenvatten of het geven van gevoelsreflecties. In het huidige communicatieonderzoek is er een verschuiving te zien naar een accent op de context specifieke toepassing van deze algemene communicatievaardigheden, ‘skilled communication’ ook wel ‘vaardige communicatie’ genoemd.¹ Een creatieve en flexibele inzet van communicatie is belangrijk in aansluiting bij de authentieke klinische praktijk. Er is nog niet wetenschappelijk onderbouwd wat dit concept ‘vaardige communicatie’ precies inhoudt. Dit onderzoek heeft als doel om eigenschappen van een vaardige communicator te identificeren om zo bij te dragen aan theorievorming in het communicatieonderzoek en ook inzicht te bieden in mogelijke implicaties van het concept voor het onderwijs en de klinische praktijk. De onderzoeksvraag is als volgt: ‘Wat zijn eigenschappen van een vaardige communicator?’

Methode:

In 2020 zijn er een zestal ‘Nominal Group Technique (NGT)’ sessies uitgevoerd om consensus te bereiken over de eigenschappen van een vaardige communicator. In deze sessies hebben in totaal vierendertig stakeholders (huisartsen, huisartsen in opleiding, communicatietrainers, communicatie onderzoekers, onderwijs coördinatoren) vanuit zes van de acht huisartsopleidingen in Nederland deelgenomen. Stakeholders zijn geselecteerd op basis van hun expertise en ervaring met arts-patiënt communicatie. Elke stakeholder rangschikte een eigen ‘top 7’ van eigenschappen van een vaardige communicator. De uitkomsten voortvloeiend uit de NGT-sessies werden geanalyseerd door het gebruik van een ‘mixed-methods’ aanpak: descriptieve statistiek en thematische analyse werden gecombineerd in een iteratief proces.

Resultaten (en conclusie):

Alle rangschikkingen van de zes NGT-sessies resulteerden in 191 samengestelde items, welke zijn gerangschikt in 41 clusters. Thematische analyse van de clusters door het onderzoeksteam resulteerde in negen thema’s welke eigenschappen van een vaardige communicator beschrijven:(A)Invoelen en afstemmen wat nodig is in het contact met de patiënt;(B)Beheersen en inzetten van relationele communicatie;(C)Zelfbewustzijn, lerend en reflecterend vermogen;(D)Oprechte interesse tonen;(E)Beheersen en inzetten van patiëntgerichte communicatie;(F)Doelgericht werken;(G)Authentiek zijn;(H)Actief luisteren;(I)Samenwerken met de patiënt. Aan de hand van de geïdentificeerde thema’s werd een conceptueel model ontwikkeld van een vaardige communicatie benadering waarbij twee circulaire en overkoepelende processen centraal staan. Het eerste proces illustreert het belang van de communicator om zich in te leven en diens communicatie af te stemmen op de behoeften van de situatie in de spreekkamer. Een vaardige communicator moet daarnaast ook in staat zijn om eigen communicatiegedrag te monitoren tijdens het contact, wat overeenkomst met het tweede parallelle proces: Zelfbewustzijn, lerend en reflecterend vermogen.

Discussie (beschouwing resultaten en conclusie in het kader van de theorie):

In dit onderzoek conceptualiseren wij een benadering voor vaardige communicatie gebaseerd op geïdentificeerde eigenschappen van een vaardige communicator om het leren in medische opleidingen te ondersteunen. Het conceptuele model is in overeenstemming met de circulaire processen beschreven door Nelson and Narens (1990) ten aanzien van monitoren en reguleren van gedrag.² Om expertise te ontwikkelen in vaardige communicatie is het van belang om communicatie te leren afstemmen op de behoeften en doelen van de patiënt en voortdurend de inzet van communicatie te monitoren in het consult. De geïdentificeerde leerprocessen in het conceptuele model kunnen een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van een persoonlijk communicatie repertoire tijdens werkplek leren in de medische opleiding. Randvoorwaarden zijn herhaaldelijke toepassing, observatie en feedback om vaardig te leren communiceren. Het stimuleren van het zelfbewustzijn van de lerende ondersteunt het actief leren sturen van het eigen leerproces. Aanbeveling voor vervolgonderzoek is hoe de lerende optimaal kan worden ondersteund om een vaardige communicator te worden tijdens werkplek leren.

Referenties:

Salmon P, Young B. Creativity in clinical communication: from communication skills to skilled communication. Medical Education. 2011;45:217-226.

Nelson TO. Metamemory: a theoretical framework and new findings. In: Bower GH, ed. Psychology of Learning and Motivation. Vol 26. Academic Press; 1990:125-173