Context / probleemstelling of aanleiding

Probleemstelling (inclusief theoretische onderbouwing en onderzoeksvraag/vragen):

Als professionele gemeenschap dragen we gezamenlijke verantwoordelijkheid voor ethisch verantwoord onderzoek naar gezondheidszorgonderwijs (Health Professions Education – HPE). Dit is met name van belang bij het uitvoeren en publiceren van onderzoek en evaluaties waarbij (gegevens van) mensen betrokken zijn. De ‘Verklaring van Helsinki’ beschrijft hiervoor ethische principes. Als onderzoekers ethische aspecten en procedures duidelijk beschrijven kunnen lezers beoordelen of onderzoek op ethisch verantwoorde wijze is uitgevoerd. Eerder onderzoek laat een toename zien in de rapportage van ethische toetsing en ethische aspecten in gepubliceerd onderzoek tussen 1980 en 2010 (1,2). Recenter onderzoek ontbreekt echter. Bovendien zijn andere artikeltypen, zoals ‘letters to the editor’ en ‘innovation reports’, niet eerder meegenomen. In deze literatuurstudie onderzochten we hoe ethische toetsing en ethische aspecten voor HPE-onderzoek worden gerapporteerd in HPE-tijdschriften.

Methode:

We identificeerden een steekproef van één kalenderjaar (2020) uit acht HPE-tijdschriften volgens de PRISMA-richtlijnen. We screenden titels, meta-data en abstracts. Inclusiecriteria waren: (i) definitieve publicatie in één van de geïncludeerde tijdschriften in 2020 en (ii) rapportage over uitkomsten gebaseerd op onderzoek met gegevens van mensen. Exclusiecriteria waren: (i) geen gebruik van primaire gegevens verkregen van individuele deelnemers (bijv. reviews), of (ii) uitsluitend gebruik van openbaar beschikbare gegevens. We beoordeelden de rapportage van ethische toetsing en belangrijke ethische aspecten in de artikelen systematisch met een coding sheet. Eén onderzoeker (TS, MEF of AW) extraheerde de gegevens. Een tweede onderzoeker (JTF) extraheerde alle gegevens van een willekeurige selectie van 2,5% van de artikelen met hetzelfde coding sheet. De relevante gegevens waren algemene studiekenmerken (inclusief type artikel – onderzoeksartikel/overig artikel), en gerapporteerde details van de ethische toetsing en belangrijke ethische aspecten, zoals machtsverschillen tussen onderzoeker en deelnemer, toestemmingsprocedures en beloningen voor deelname.

Resultaten (en conclusie):

Van de 2004 geïdentificeerde artikelen werden 955 artikelen (48%) geïncludeerd en beoordeeld; 813 (85%) onderzoeksartikelen en 142 (15%) ‘overige artikelen’. Hoewel alle geïncludeerde publicaties rapporteerden over (gegevens van) mensen, werd ethische toetsing niet altijd beschreven (in 83% van de artikelen wel) en ethische aspecten in nog mindere mate. In de categorie ‘onderzoeksartikelen’ beschreef 92% van de artikelen de uitkomst van de ethische toetsing. Bij de ‘overige artikelen’ was dit slechts 32%. 18% van onderzoeksartikelen en 14% van ‘overige artikelen’ rapporteerden ‘exemption’ als uitkomst. Een belangrijk ethisch aspect als informed-consentprocedure werd beschreven in 65% van de onderzoeksartikelen, het vaakst bij focusgroeponderzoek (82%). Vrijwillige deelname werd expliciet genoemd of kon worden afgeleid in 71% van de onderzoeksartikelen en 30% van de andere artikelen. Aan- of afwezigheid van beloningen voor deelname werd beschreven in slechts 13% van de onderzoeksartikelen en in 5% van de andere artikelen.

Discussie (beschouwing resultaten en conclusie in het kader van de theorie):

Hoewel niet altijd, werd ethische toetsing in de meeste onderzoeksartikelen gerapporteerd, een verbetering ten opzichte van eerdere evaluaties. Uit ons onderzoek bleek echter dat de beschrijving van ethische aspecten beperkt was, zeker in overige artikeltypen, en dus aandacht behoeft van de onderzoeksgemeenschap. Denk aan het verbeteren van richtlijnen voor publicatie en peer-review, en training van onderzoekers in het begrijpen en toepassen van ethische aspecten van onderwijsonderzoek en -evaluaties. De inhoud en wijze van ethische toetsing kan per land en context verschillen, evenals de betekenis van de uitkomst ‘exemption’. Bij publicatie van alle onderzoeken en evaluaties zouden de belangrijkste ethische aspecten duidelijk beschreven moeten worden. Dit geldt zeker wanneer geen (volledige) ethische toetsing heeft plaatsgevonden. Een beperking van onze studie is onder andere een mogelijke selectiebias; de geselecteerde tijdschriften hebben hoge impactfactors en publiceren met name onderzoek uit de ‘Global North’ en over medisch onderwijs.

Referenties:

1.Roberts et al. An invitation for medical educators to focus on ethical and policy issues in research and scholarly practice. Acad Med. 2001; 76(9): 876-885.
2.Hally and Walsh. Research ethics and medical education. Med Teach. 2016; 38(1): 105-106.