Context / probleemstelling of aanleiding

Context/probleemstelling of aanleiding:

Ziekenhuisapothekers hebben een belangrijke rol als medebehandelaar in het ziekenhuis. Zij krijgen vragen over allerlei aspecten van medicatie zoals doseringen, spiegelbepalingen, toxicologie, extravasaties en bijwerkingen. Vaak gaat het om het combineren en interpreteren van medicatie- en patiëntgegevens en het beredeneren van een juist antwoord, omdat een exact antwoord op de vraag niet in standaardbronnen te vinden is. Apothekers zijn risicomijdend opgeleid, maar in de dagelijkse praktijk van het ziekenhuis is de casuïstiek vaak zo complex dat klinisch farmaceutisch redeneren en het omgaan met onzekerheid een belangrijke vaardigheid is die verworven moet worden.

In de studie geneeskunde en in de medische vervolgopleidingen heeft klinisch redeneren een belangrijke rol bij het stellen van een diagnose op een systematische manier. De WHO 6-step-methode is een duidelijk stappenplan dat geneeskundestudenten begeleidt bij het leren voorschrijven (1). Voor ziekenhuisapothekers (in opleiding) bestond nog geen generiek stappenplan voor het klinisch farmaceutisch redeneren (2), terwijl dit zou kunnen helpen bij het systematisch oplossen van medicatie-gerelateerde vraagstukken en het omgaan met onzekerheid.

Beschrijving van de interventie/innovatie:

Op basis van klinisch-farmaceutische vragen uit de dagelijkse praktijk van ervaren ziekenhuisapothekers is een stappenplan en schema voor klinisch farmaceutisch redeneren ontwikkeld. Het stappenplan omvat onder andere in kaart brengen van alle relevante aspecten van het probleem, mogelijke oplossingen en risico-afwegingen en daarnaast ook het opvolgen van het resultaat van het gegeven medicatie-advies.

Het schema heeft drie belangrijke pijlers: het geneesmiddel (inclusief toedienvorm en labbepalingen), de indicatie (diagnose) en de patiënt (met comedicatie, contra-indicaties en sociale context). Dit schema is door de ontwikkelaars gehanteerd bij overdrachtsmomenten binnen de ziekenhuisapotheek en verder aangevuld. Daarna is het schema toegelicht binnen de vakgroep en is aan AIOS en stafleden gevraagd dit schema te gebruiken.

Ervaringen/analyse van de implementatie:

Het schema voor klinisch farmaceutisch redeneren is goed toepasbaar bij klinische vragen om te controleren of alle relevante aspecten zijn meegenomen. Tevens kan het schema worden gebruikt om het leereffect van de casus te vergroten. Dit wordt gedaan door de klinische vraag bij een andere patiëntengroep of in een andere setting te plaatsen. Dit kan in het kader van een bekwaamheidsverklaring ook bij Entrustment-Based Discussions worden toegepast. Alhoewel het schema als nuttig werd ontvangen, werd het in eerste instantie weinig gebruikt in de dagelijkse praktijk.

Lessons learned (implicaties voor de praktijk):

Voor klinisch farmaceutisch redeneren is training nodig. Bij voorkeur wordt hier al vroeg in de opleiding van nieuwe (ziekenhuis)apothekers mee gestart. Een schema kan hiervoor nuttig zijn en houvast bieden. De implementatie dient echter goed begeleid te worden.

Referenties (max. 2):

De Vries TPGM et al. Impact of a short course in pharmacotherapy for undergraduate medical students: an international randomized controlled study. Lancet 1995;346:1454-7

Mertens JF et al. Clinical reasoning by pharmacists: a scoping review. doi.org/10/1016/j.cptl.2022.09.011