Context / probleemstelling of aanleiding
Probleemstelling:
Observatie van aios door opleiders is een belangrijk didactisch middel in de medische vervolgopleidingen. De implementatie van observatie in de opleidingspraktijk laat echter te wensen over1. Onderzoek laat zien dat opleiders en aios veel redenen kunnen hebben om observatie te vermijden. Een aantal van deze redenen is patiënt-gerelateerd. Aios ervaren tijdens observatie vaak ongemak ten opzichte van de patiënt; ze hebben het gevoel zich onnatuurlijk te gedragen of zijn bang hun geloofwaardigheid te verliezen. Zowel aios als opleiders vinden het vaak lastig als de patiënt met de opleider praat en niet met de aios. We weten niet hoe de patiënt naar deze zaken kijkt of, breder, hoe het is om als patiënt een consult met een aios te hebben terwijl een opleider observeert. Een beter begrip hiervan kan aios en opleiders helpen hun gedrag tijdens observatiesituaties op de patiënt af te stemmen, voor diens welzijn en goede zorg, als ook voor het meer ontspannen gebruik van observatie voor het leren van de aios.
Methode:
Dit onderzoek vond plaats aan de huisartsopleiding van het Amsterdam UMC, locatie VUmc. Data-verzameling en analyse verliepen volgens de principes van interpretatieve fenomenologie2. Wij interviewden 11 patiënten direct nadat zij in een observatie-situatie hadden geparticipeerd. De interviews waren minimaal gestructureerd en gericht op het zo goed mogelijk terughalen van wat de patiënt zojuist had beleefd. Analyse van elk transcript vond plaats door eerst in één zin te beschrijven wat dit transcript als geheel zei over het fenomeen als patiënt in een observatiesituatie aanwezig zijn. Dit werd gevolgd door vier rondes van open codering van het transcript op geleide van vier existentiële elementen van ervaring: beleefd lichaam, beleefde plaats, beleefde tijd en beleefde relatie. Constante reflexiviteit, tevoren en naar aanleiding van elke stap, werd vastgelegd in uitgebreide memo’s. Door verdere fenomenologische reductie kwamen wij tot de beschrijving van enkele essentiële elementen van observatiesituaties die elk een specifieke impact hadden op de beleving van patiënten.
Resultaten (en conclusie):
Patiënten vonden observatie belangrijk voor het leren van de aios en ze zagen het vaak als een win-win situatie: zij kregen extra aandacht en de aios kon aan hen leren. Opvallend in onze bevindingen was de dynamiek in de triade patiënt-aios-opleider. Patiënten zagen in observatiesituaties een jongere dokter die werd geobserveerd door een oudere, meer ervaren dokter. Vanuit hun behoefte aan goede zorg zochten patiënten momenten van contact met de oudere dokter op zoek naar bevestiging dat ze de goede zorg kregen.
Daarnaast zagen patiënten in observatiesituaties een dokter die ze niet of nauwelijks kenden en hun eigen, vertrouwde huisarts. Patiënten zochten momenten van contact met hun huisarts om uiting te geven aan deze verbondenheid. Patiënten realiseerden zich wel dat zij met de aios in gesprek waren maar zagen korte momenten van contact met de opleider niet als een probleem.
Discussie :
Ons fenomenologische onderzoek van patiënt-ervaringen in observatiesituaties bracht enkele essenties van dit fenomeen aan het licht, waaronder de noodzaak van enig contact tussen de patiënt en de opleider. Deze bevinding maakt het didactische concept van observeren als vlieg op de muur, zoals veelal gepromoot, onrealistisch en ongewenst. Wij suggereren een nieuwe naam voor deze vorm van observatie waarbij de opleider in de ruimte aanwezig is: participerende observatie (participative direct observation). Deze term benadrukt dat de opleider altijd in enige mate meedoet in de interactie. De uitdaging is dit goed af te stemmen op de behoeften van de patiënt en de aios.
Referenties:
Kogan JR, Hatala R, Hauer KE, Holmboe E. Guidelines : The do’s, don’ts and don’t knows of direct observation of clinical skills in medical education. Perspect Med Educ. 2017;6(5):286-305.
Zahavi, D. (2018). Phenomenology: the basics. Routledge.
