Context / probleemstelling of aanleiding

Probleemstelling:

Er wordt veel onderzoek gedaan naar reflectie in medisch onderwijs. Daarin valt op dat de theorie vaak helder, gedetailleerd en logisch gecategoriseerd is. De onderwijspraktijk is echter vaak weerbarstig en rommelig, afhankelijk van persoonskenmerken en context. Gespecialiseerde theorie laat zich niet altijd makkelijk vertalen naar de complexe onderwijspraktijk, en dit geldt ook voor reflectie. De wetenschapsfilosofie kan hierbij helpen, door te kijken welke opvattingen (theorie) er bestaan over reflectie en hoe deze zich verhouden tot onderzoeksbevindingen en kennisbenutting (praktijk). Onze onderzoeksvraag is daarom: wat zijn mogelijke theoretische opvattingen van reflectie, wat zijn uitkomsten voor de praktijk van reflectie, en hoe verhouden deze zich tot elkaar?

Methode:

We voerden een filosofische analyse uit van de literatuur die we vonden door snowball sampling, startend bij verschillende reviews en een recente umbrella review (Fragkos, 2016). We keken naar studies die theoretisch en empirisch onderzoek rapporteerden over reflectie in medisch onderwijs.

Filosofie is gespecialiseerd in het analyseren van onderliggende processen bij het construeren van theorieën, het bevragen van verborgen vooraannames en het blootleggen van waarden die invloed hebben op menselijk handelen. Onze filosofische methode richt zich op het analytisch gebruik van contrasterende voorbeelden (Davis, 2009). Daarbij letten wij specifiek op onderliggende normatieve en conceptuele vooraannames die de kennisproductie over reflectie beïnvloeden.

Resultaten (en conclusie):

We vonden enerzijds de dominante technische visie op reflectie en contrasteren deze met een dynamische visie waardoor wij overeenkomsten en verschillen blootlegden.

In onze analyse zagen wij dat een technische benadering van reflectie zich richt op het eenduidig formuleren van het concept reflectie. Het onderzoeksveld is op zoek naar heldere demarcaties van wat reflectie wel en niet is. Onderzoekers zoeken naar consensus over het begrip die losstaat van een specifieke context. Een eenduidig en universeel concept van reflectie zal volgens deze benadering helpen bij het herkennen en stimuleren van reflectie in de onderwijspraktijk. Een afgebakend begrip ondersteunt de ontwikkeling van bijvoorbeeld vragenlijsten voor zelf-rapportage en beoordelingsinstrumenten voor reflectieportfolio’s.

De dynamische visie, anderzijds, houdt in dat onderzoekers reflectie niet zien als iets dat zich makkelijk in wetmatigheden of modellen laat vatten. In plaats van het veralgemeniseerde theoretisch model staat de context in situ centraal en wordt academische kennis overgedragen middels praktijkvoorbeelden. Het is deze verankering van reflectie in de context die verhindert dat reflectie een universeel karakter krijgt. Er is namelijk geen sprake van een deductief toepassen van een theorie in de praktijk, maar deelnemers spelen een normatief spel waarin zij steeds opnieuw in situ reflectie vormgeven en waarop onderwijzers in de praktijk inspelen.

Discussie :

In het onderzoek naar medisch onderwijs is de technische benadering en de methodologische uitvoering van het onderzoek veelal deductief en prescriptief. Vooraf wordt bepaald wat reflectie is, om deze vervolgens ‘te herkennen’ in de empirische data omtrent academische prestaties zoals cijferlijsten, leeruitkomsten, vragenlijsten, logboeken en portfolio’s.

Bij een dynamische opvatting van reflectie sluit een inductieve methodologie aan die werkt met datasets in situ, zoals live opnames van reflectierondes of opnames van gesprekken tussen begeleiders en artsen in opleiding. In de onderzoekspraktijk komen deze analyses van de praktijk in situ nog weinig voor. De meerwaarde van dit type onderzoek naar reflectie is dat deze onderzocht wordt voordat die in tweede instantie zijn weerslag vindt in portfolio’s, vragenlijsten, cijferlijsten of in een interviewproces. Wij suggereren daarom dat inductieve analyses zoals grounded theory, fenemenologie, of Discourse Analysis met datasets in situ helpen om een completer beeld te krijgen van reflectie in de praktijk.

Referenties:

Fragkos, K. (2016). Reflective Practice in Healthcare Education: An Umbrella Review. Education Sciences, 6(3),1-16.

Davis, A. (2009). Examples as Method? My Attempts to Understand Assessment and Fairness (in the

Spirit of the Later Wittgenstein). Journal of Philosophy of Education, 43(3),371-389.