Context / probleemstelling of aanleiding

Context/probleemstelling of aanleiding:

Het lichamelijk onderzoek van de buik, in het bijzonder de lever, is voor studenten Geneeskunde vaak een lastig praktisch onderdeel in hun opleiding. Percussie en palpatie om de grootte, vorm en ligging van de lever te bepalen kent valkuilen die tot misverstanden kunnen leiden bij de uitvoering en de interpretatie van dit onderzoek, zoals een te laag ingeschatte long-levergrens of een te hoog ingeschatte ondergrens (Levi et al. 2000). Daarnaast vinden studenten het onderzoek moeilijk vanwege het ontbreken van een ‘referentiekader’ bij een normale, niet palpabele lever.

Beschrijving van de interventie/innovatie:

In het Nijmeegse Geneeskundecurriculum wordt echografie sinds enkele jaren toegepast, onder andere als praktische ondersteuning bij onderwijs in de anatomie van het cardiovasculaire systeem en het bewegingsapparaat.

In deze pilot introduceerden wij echografie, als ondersteuning bij het aanleren van lichamelijk onderzoek, bij het practicum ‘Oriënterend onderzoek van het abdomen’ voor tweedejaars bachelorstudenten. Tijdens het practicum markeerden studenten de met percussie en scratchtest (Huelsen et al. 2016) gevonden ondergrens van de lever in de medioclaviculairlijn op het abdomen van hun medestudenten. Een radioloog of radiodiagnostisch laborant correleerde deze markering met de ligging en de begrenzingen van de lever met een traditioneel echoapparaat (Canon Aplio met curved array probe) en besprak de relatie met de omliggende organen.

Ervaringen/analyse van de implementatie:

De gemarkeerde ondergrens van de lever correleerde bij de meeste studenten met de echografische ondergrens (tijdens oppervlakkige ademhaling) met een variatie tot ongeveer 2 cm. De studenten werden bevraagd of deze aanvulling met echografie van toegevoegde waarde is voor het ontwikkelen van hun vaardigheden in het fysisch diagnostisch onderzoek van de buik. Hierop kregen wij unaniem positieve antwoorden: De aanvullende echo geeft goed inzicht in de relatie tussen eigen lichamelijk onderzoek, de ligging en afgrenzingen van de lever en anatomische variaties. De echobeelden leiden tot meer bevestiging en vertrouwen in de verkregen vaardigheden, en tot meer leerplezier.

Lessons learned (implicaties voor de praktijk):

Het introduceren van echografie bij het aanleren van fysisch diagnostisch onderzoek van de lever voegt volgens studenten waarde toe. De inzet van een radioloog / radiodiagnostisch laborant en gebruik van een traditioneel echo-apparaat suggereert dat dit geschikter is dan hand-held echografie. Duidelijke anatomische beelden en uitleg appelleren beter op het anatomisch inzicht van studenten. Of deze benadering (kosten)effectief is zal nog moeten blijken.

De uitkomsten geven aanleiding tot uitbreiding van ons onderzoek naar de mogelijkheden van toepassing van echografie als ondersteuning bij het aanleren van fysisch diagnostisch onderzoek aan studenten Geneeskunde.

Referenties (max. 2):

Levi M, Schreuder MCJ, Hart W. Fysische diagnostiek – percussie en palpatie van de lever. Ned Tijdschr Geneeskd. 2000;144:835–8.

Huelsen A, Fischer J, Hegarty J, et al. The scratch test for identifying the lower liver edge is at least as accurate as percussion and is significantly more effective for young trainees-a randomized comparative trial. N Z Med J. 2016;129(1446):53–63.