Lyons Nona (Ed.) Handbook of reflection and reflective inquiry. Mapping a way of knowing for professional reflective inquiry. New York: Springer; 2010. 590 pagina’s. €. 219, ISBN: 978-0-387-85743-5

In het voorjaar 2010 bracht Springer een handboek over ‘reflectie’ en ‘reflectief onderzoek’ op de markt dat zeker ook professionals uit het medisch onderwijs zal interesseren. Het kunnen reflecteren, als een systematisch terugblikken op ervaringen met als doel hieruit te leren en naar de toekomst toe de kwaliteit van handelen te verbeteren, wordt immers beschouwd als een belangrijke bekwaamheid van de juist afgestudeerde arts (zie bijvoorbeeld Raamplan Artsenopleiding, 2009). De term dekt echter vele ladingen en medische opleidingen staan voor de vraag hoe ze reflectie het best kunnen aanleren en evalueren.

In de inleiding wordt de lezer gewaarschuwd dat het handboek niet beoogt de meervoudigheid van de term voor eens en altijd op te lossen. Integendeel, de editor beschouwt deze als een rijkdom (p. 21). Toch is het niet moeilijk om uit de verschillende hoofdstukken een aantal kernideeën rond reflectie af te leiden. Deze gaan terug op het werk van Dewey, Schön en Freire. Dewey zag reflectie vooral als een manier van systematisch en rigoreus denken; terwijl Schön de klemtoon legt op het soort kennis dat bij reflectie gegenereerd en gevaloriseerd wordt, met name kennis over de praktijk en het praktisch handelen. Freire, tenslotte, zoomt in op het kritisch potentieel van reflectie en argumenteert dat dit pas gerealiseerd wordt als ook de machtsrelaties, de politieke, sociale en culturele assumpties er in betrokken worden. Reflectie wordt dus benaderd als een manier van (systematisch) denken, van kennisontwikkeling en van bevragen (zie schema).

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen reflectie binnen de technische rationaliteit, die gericht is op het beter bereiken van extern opgelegde doelen, en (kritische) reflectie binnen een emancipatorische rationaliteit die uitmondt in ‘practice of engagement’, gericht op het creëren van gelijke kansen en sociale rechtvaardigheid. De concrete integratie van kritische reflectie in een opleiding houdt dus duidelijk een normatieve stellingname in. Reflectie vereist evenzeer een attitude (‘reflective stance’) die omschreven wordt als een openheid om de wereld zonder vooroordelen tegemoet te treden en een verantwoordelijkheid om te handelen naar de inzichten die deze reflectie opleveren.